Agrofagi – niepożądane organizmy (patogeny, szkodniki i chwasty), szkodliwe dla roślin uprawnych, płodów rolnych oraz zwierząt.
Ciśnienie atmosferyczne – jest to ciężar (nacisk) warstwy (słupa) powietrza leżącego nad daną powierzchnią i sięgający do górnej granicy atmosfery. Wartość ciśnienia atmosferycznego jest największa na poziomie morza i maleje wraz z wysokością. Na poziomie morza odpowiada ono przeciętnie ciężarowi słupa rtęci o przekroju 1 cm2 i wysokości 760 mm w temperaturze 0oC, czyli około 1013 hPa. Ciśnienie rzeczywiste (w danym miejscu) przeliczone do wysokości poziomu morza nazywa się ciśnieniem znormalizowanym. W niniejszym serwisie agrometeorologicznym ciśnienie atmosferyczne dla danej miejscowości podawane jest jako ciśnienie rzeczywiste.
Ciśnienie pary wodnej – ciśnienie wywierane przez cząsteczki pary wodnej znajdujące się aktualnie w powietrzu, wyrażone w hPa.
Dzień gorący – dzień, w którym temperatura maksymalna powietrza osiąga wartość co najmniej 25oC (Tmax ≥ 25oC).
Dzień pochmurny – dzień, w którym średnia dobowa wielkość zachmurzenia przekracza 80%.
Dzień pogodny – dzień, w którym średnia dobowa wielkość zachmurzenia jest mniejsza od 20%.
Dzień przymrozkowy – dzień, w którym temperatura minimalna powietrza jest niższa od 0oC, a temperatura maksymalna jest wyższa od 0oC.
Dzień upalny – dzień, w którym temperatura maksymalna powietrza osiąga wartość co najmniej 30oC (Tmax ≥ 30oC).
Fenologia - nauka badająca dynamiczny przebieg zjawisk sezonowych roślin (fitofenologia) i zwierząt (zoofenologia) w zależności od zmian warunków pogodowych i klimatycznych.
Badania fenologiczne są przedmiotem zainteresowania specjalistów wielu nauk przyrodniczych, ale mają także znaczenie praktyczne: pozwalają badać wzajemne oddziaływania pomiędzy organizmami żywymi i ich otoczeniem, wnoszą istotną informację o zróżnicowaniu środowiska geograficznego, są pomocne przy określaniu bonitacji siedlisk leśnych, w rolnictwie pozwalają ustalać i przewidywać terminy osiągania kolejnych faz rozwojowych przez rośliny oraz prognozować termin ich zbioru itd. Wyniki obserwacji fenologicznych mają także istotne znaczenie dla śledzenia zmian klimatu gdyż reakcja roślin na warunki pogodowe oraz na zmiany klimatyczne jest sumarycznym odbiciem wszystkich składowych klimatu jako całości.
Fungicydy - grupa chemicznych środków ochrony roślin o działaniu grzybobójczym. Środki te działają przed, w czasie lub bezpośrednio po infekcji, a także po wystąpieniu objawów choroby.
Gołożer – całkowite lub prawie całkowite pozbawienie roślin liści przez odżywiające się nimi organizmy.
Herbicydy – grupa chemicznych środków ochrony roślin o działaniu chwastobójczym.
Kierunek wiatru – to kierunek, z którego wiatr wieje. Wyznacza się go w stopniach miary kątowej. Oznaczenia literowe wywodzą się od angielskich nazw kierunków świata.
|
Symbol literowy |
Kierunek średni w stopniach |
|
N |
360 |
|
NE |
45 |
|
E |
90 |
|
SE |
135 |
|
S |
180 |
|
SW |
225 |
|
W |
270 |
|
NW |
315 |
Klimatyczny bilans wodny – różnica pomiędzy sumą opadów atmosferycznych za dany okres, a sumą parowania potencjalnego. Pojęcie to określa się także czasami jako klimatyczny wskaźnik nadmiaru lub niedoboru opadów.
Okres wegetacyjny – część roku, w którym wszystkie lub większość roślin na danym obszarze przechodzi swój roczny cykl rozwojowy.
Oktant – jednostka stosowana w meteorologii do oznaczania wielkości zachmurzenia w skali od 0 (niebo bezchmurne) do 8 (niebo całkowicie pokryte chmurami).
Opad atmosferyczny – woda w postaci ciekłej (deszcz, mżawka) lub stałej (śnieg, śnieg ziarnisty, krupy śnieżne, krupy lodowe, ziarna lodowe, słupki lodowe, grad) wypadająca z chmur.
Parowanie potencjalne – umowna wielkość oznaczająca maksymalne możliwe parowanie w danych warunkach meteorologicznych, z danej powierzchni, przy zapewnieniu jej stałego nasycenia wodą.
Patogen, czynnik chorobotwórczy – ciało obce, twór biologiczny lub mikroorganizm wywołujący chorobę u danego organizmu.
Pokrywa śnieżna – śnieg zalegający na powierzchni ziemi i przykrywający ją całkowicie lub przynajmniej w 50%.
SPI – wskaźnik standaryzowanego opadu (Standardized Precipitation Index); pokazuje odchylenie opadu od wartości przeciętnej w wieloleciu. Służy m. in. do wydzielania okresów suszy i oceny jej intensywności w różnych skalach czasowych (od 1 miesiąca do 48 i więcej miesięcy). Przyjmuje się następującą skalę oceny stopnia suchości/wilgotności:
|
Suchość/wilgotność okresu |
SPI |
|
Ekstremalnie suchy |
≤ -2,00 |
|
Bardzo suchy |
-1,99 do -1,50 |
|
Umiarkowanie suchy |
-1,49 do -1,00 |
|
Przeciętny |
-0,99 do 0,99 |
|
Umiarkowanie wilgotny |
1,00 do 1,49 |
|
Bardzo wilgotny |
1,50 do 1,99 |
|
Ekstremalnie wilgotny |
≥ 2,00 |
Suma opadów atmosferycznych – jest to ilość opadów w danym czasie, wyrażona w milimetrach (suma dobowa, miesięczna, roczna), czyli warstwa wody, jaka spadła (także w postaci opadów stałych) na daną powierzchnię; 1 mm opadu odpowiada 1 litrowi wody na powierzchnię 1 m2.
Suma temperatur efektywnych – w metodzie określonej w USA jako „single sin” suma ciepła obliczona z powierzchni pod wykresem przebiegu temperatury dla kolejnych okresów dobowych pomiędzy wartością progową dolną (tj. temperaturą zera fizjologicznego, poniżej której dany organizm przestaje się rozwijać) a górną (tj. temperaturą, powyżej której rozwój danego organizmu zostaje istotnie spowolniony lub ustaje), charakterystyczną dla danego organizmu. Rośliny i bezkręgowce (w tym owady i nicienie) wymagają określonych ilości ciepła po to, aby rozwijać się z jednego stadium rozwojowego (np. larwy) do kolejnego (np. poczwarki). Znajomość sum temperatur efektywnych umożliwia m. in. prognozowanie stopnia ryzyka wystąpienia szkodników roślin uprawnych i sadowniczych.
Środki ochrony roślin – podział ze względu na sposób działania:
- kontaktowe – działają na powierzchni (powierzchniowe) wykazując toksyczność w miejscu działania lub też mogą wnikać do tkanek tam, gdzie padają krople cieczy użytkowej (np. tak działające zoocydy mogą uszkadzać system nerwowy szkodników).
- wgłębne – środki, których substancje aktywne przenikają przez tkanki okrywające roślin w miejscu zetknięcia kropli cieczy użytkowej i wykazują działanie żołądkowe (np. zoocydy działające toksycznie drogą pokarmową, tj. po zjedzeniu przez owada części opryskanej rośliny).
- układowe – środki, które przenikają przez tkanki okrywające roślin i są w nich przemieszczane. W porównaniu do preparatów wgłębnych charakteryzują się dłuższym działaniem w odniesieniu do zwalczanego szkodnika. Na przykład zoocydy o działaniu układowym wykorzystywane są do zwalczania szkodników o aparacie gębowym kłująco-ssącym takich jak: mszyce, pluskwiaki oraz roztocza.
Temperatura powietrza – temperatura jaką wskazuje termometr lub inny czujnik termiczny umieszczony w klatce meteorologicznej na wysokości 2 m nad powierzchnią gruntu.
Tendencja – lub inaczej trend to ogólny kierunek zmian danego elementu klimatu (agroklimatu) w dłuższym czasie, widoczny na wykresie jako powolne, systematyczne obniżanie się lub podnoszenie średnich wartości w danym ciągu danych klimatycznych; najczęściej wyznacza się trend liniowy.
Usłonecznienie rzeczywiste – liczba godzin w określonym przedziale czasu (dniu, miesiącu, roku), w którym do powierzchni Ziemi w danym punkcie dochodziło bezpośrednie promieniowanie słoneczne.
Wilgotność względna – stosunek aktualnego ciśnienia pary wodnej do maksymalnego w danej temperaturze wyrażony w procentach.
Zachmurzenie ogólne – stopień pokrycia sklepienia niebieskiego przez wszystkie chmury niezależnie od ich rodzaju.
Ziarniak – typ owocu charakterystyczny dla traw; jednonasienny, niepękający.
Zoocydy – środki chemiczne służące do zwalczania szkodników w roślinach uprawnych i w magazynach.
Szkodniki upraw rolniczych i sadowniczych, których prognozę terminów pojawiania się przedstawiono w zakładce „Wystąpienie zagrożeń agrofagami”.
STONKA ZIEMNIACZANA (Leptionotarsa decemlineata Say)
Rząd: Chrząszcze (Coleoptera)
Rodzina: Stonkowate (Chrysomelidae)
Szkodliwość i zwalczanie
Szkodliwość: Szkodnik ziemniaka. Chrząszcze, a przede wszystkim larwy, niszczą liście, pędy i kwiaty ziemniaków (niekiedy innych roślin zielnych), co powoduje spadek plonu bulw, a nawet zasychanie roślin. Przy masowych pojawach może dojść do gołożerów. Chrząszcze żerujące wiosną mogą uszkadzać bulwy sadzeniaków.
Zwalczanie: Zabiegi chemiczne stosuje się: a) w okresie nalotu chrząszczy wiosną na plantacje (po przezimowaniu), b) w czasie żerowania larw (stadium L3), c) po zakończeniu rozwoju pierwszego pokolenia (w okresie wylotu chrząszczy).
PLONIARKA ZBOŻÓWKA (Oscinella frit L.)
Rząd: Muchówki (Diptera)
Rodzina: Niezmierkowate (Chloropidae)
Szkodliwość i zwalczanie
Szkodliwość: Szkodnik zbóż. Larwy pierwszego i trzeciego pokolenia podgryzają nasady liścia sercowego. Uszkodzone w ten sposób młode rośliny zamierają. Rośliny zaatakowane w późniejszym okresie rozwoju nadmiernie się krzewią. Larwy drugiego pokolenia niszczą ziarniaki różnych zbóż, głównie owsa.
Zwalczanie: Wykonywanie podorywek i orki głębokiej niszczy samosiewy zbóż z zimującymi larwami. Opóźnianie siewu zbóż ozimych i wczesny siew zbóż jarych utrudniają samicom składanie jaj. W przypadku masowego wystąpienia szkodnika prowadzi się zwalczanie chemiczne przy użyciu preparatów żołądkowych.
ROLNICA ZBOŻÓWKA (Agrotis segetum Den. et Schiff.)
Rząd: Motyle (Lepidoptera)
Rodzina: (Noctuidae)
Szkodliwość i zwalczanie
Szkodliwość: Szkodnik zbóż. Gąsienice pierwszych stadiów rozwojowych doprowadzają do gołożerów blaszek liściowych. Starsze gąsienice uszkadzają korzenie, przegryzają często korzeń główny, a także wgryzają się do korzeni spichrzowych i bulw ziemniaków.
Zwalczanie: Stosowanie podorywek oraz jesiennej orki głębokiej niszczy stadia zimujące. Niszczenie chwastów na polach oraz w ich pobliżu, ogranicza spektrum żywicieli alternatywnych. Łącznie z siewem stosuje się granulowane środki doglebowe. Młode gąsienice niszczy się opryskując rośliny środkami żołądkowymi i kontaktowymi. Istnieje także możliwość zastosowania biopreparatów.
PACIORNICA LUCERNIANKA (Contarinia medicaginis Kieff.)
Rząd Muchówki (Diptera)
Rodzina: Pryszczarkowate (Cecidomyiidae)
Szkodliwość i zwalczanie
Szkodliwość: Szkodnik lucerny. Porażone przez larwy pąki kwiatowe lucerny grubieją na skutek zniekształcenia dna kwiatowego, płatki ulegają zlepieniu, a cały kwiat przekształca się w cebulowate wyrośle, które wkrótce zasycha i opada. Przy masowym pojawie może to poważnie obniżyć plon nasion lucerny.
Zwalczanie: Nowe plantacje lucerny należy zakładać możliwie daleko od już istniejących. Użytkować lucernę przemiennie - w jednym roku na nasiona, w drugim na paszę. Lucernę dziko rosnącą wykaszać przed kwitnieniem. Na plantacjach nasiennych silnie opanowanych przez paciornicę w okresie tworzenia pąków kwiatowych stosować oprysk chemiczny.
OWOCÓWKA JABŁKÓWECZKA (Cydia pomonella L.)
OWOCÓWKA ŚLIWKÓWECZKA (Cydia funebrana Treit.)
Rząd: Motyle (Lepidoptera)
Rodzina: Zwójkowate (Tortricidae)
Szkodliwość i zwalczanie
Szkodliwość: Szkodnik jabłoni/śliw. Gąsienice żerują wewnątrz owoców, zjadając miąższ i zanieczyszczając go odchodami. Opanowane owoce przedwcześnie opadają. Nie nadają się również do spożycia i przechowywania.
Zwalczanie: Jesienią gąsienice wyłapuje się przy użyciu opasek chwytnych (np. z tektury falistej), które następnie się niszczy. Przy przekroczeniu progu dwóch, trzech gąsienic na sto owocostanów stosuje się opryski środkami żołądkowymi. Zabieg wykonujemy na sygnalizację (w stadium czarnej główki).
NASIONNICA TRZEŚNIOWKA (Rhagoletis cerasi L.)
Rząd: Muchówki (Diptera)
Rodzina: Nasionnicowate (Tephritidae)
Szkodliwość i zwalczanie
Szkodliwość: Szkodnik owoców wiśni i czereśni. Larwy, żerując wewnątrz owoców, wyjadają miąższ i zanieczyszczają go odchodami. Uszkodzone owoce nie nadają się do spożycia i w czasie przechowywania szybciej się psują.
Zwalczanie: Siedem, osiem dni po wylocie pierwszych much stosuje się opryskiwanie roślin preparatami wgłębnymi. Ze względu na karencję stosuje się je tylko na odmianach późnych.
MSZYCA BRZOSKWINIOWO-ZIEMNIACZANA (Nectarosiphon persicae Sulz.)
MSZYCA JABŁONIOWA
Rząd: Pluskwiaki równoskrzydłe (Homoptera)
Rodzina: Mszycowate (Aphididae)
Szkodliwość i zwalczanie
Szkodliwość: Szkodnik jabłoni, brzoskwiń i morel. Larwy i osobniki dorosłe wysysają soki z liści, pędów i kwiatostanów. Powoduje to zwijanie się liści i zahamowanie wzrostu roślin (szkodliwość pierwotna). W trakcie nakłuwania roślin mogą być przenoszone wirusy wielu niebezpiecznych chorób (szkodliwość wtórna).
Zwalczanie: W czasie nalotu mszyc na plantacje buraków i ziemniaków stosuje się zwalczanie chemiczne wykorzystując preparaty systemiczne.